Het tatoeëren van lichamen werd in de Romeinse en Griekse wereld gewoonlijk in verband gebracht met de barbaren en hun mysterieuze culten. De gewoonte bij de Grieken om lichamen te tatoeëren kwam van de Perzen. Zij gebruikten tatoeages om slaven en misdadigers te markeren, voor het geval zij probeerden te ontsnappen.
De gewoonte om Romeinen te tatoeëren nam het over van de Grieken. In de late Romeinse tijd, toen het keizerlijke leger voornamelijk uit huurlingen bestond, besloot men hen te tatoeëren, zodat men deserteurs gemakkelijk kon herkennen.
De Romeinen beschreven de tatoeage als stigma. Veel Griekse en Romeinse auteurs vermelden het tatoeëren van het lichaam als straf. Plato vermeldde dat degenen die zich schuldig maakten aan heiligschennis getatoeëerd en verbannen moesten worden uit de staat. Suetonius, een Romeins schrijver uit de 1e eeuw n.C., schreef dat sommige welgeboren burgers op bevel van keizer Caligula werden gemerkt – zgn. stigmatum notis) – “Vele mannen van eerbare rang werden eerst verminkt met de brandmerken van brandijzers en vervolgens veroordeeld tot de mijnen, om te werken bij de aanleg van wegen, of om te worden gegooid voor de wilde beesten; of anders sloot hij hen op in kooien op handen en voeten, zoals dieren, of liet hen in stukken zagen” 1 .
Tatoeages op de handen van de legionairs?
Het is mogelijk dat ook in het Romeinse leger tatoeages voorkwamen. Zo waren waarschijnlijk alle legionairs en sommige hulptroepen (auxilia) die dienden bij de muur van Hadrianus tatoeages hadden. Een dergelijke stelling werd gemaakt door de oudheidkundige Lindsay Allason-Jones. Bevestiging van deze stand van zaken is het werk van Vegetius – schrijver en Romeins historicus die leefde in de tweede helft van de vierde eeuw CE. In zijn verhandeling Epitoma Rei militaris vermeldt hij dat de rekrutering voor een Romeins leger moest beginnen met het testen van de sterkte, vervolgens de toewijzing aan de eenheid en later het tatoeëren met een eenheidsteken 2 . We weten niet welk officieel teken op het lichaam van de legionair werd aangebracht; we kunnen echter raden dat het een adelaar was of een symbool van een legioen of een eenheid. Volgens Lindsay werd de tatoeage op de hand aangebracht. Aëtius van Amida, een Byzantijnse medicus uit de VIe eeuw, vermeldt dit feit in zijn aantekeningen in het werk Medicae artis principes. Ten eerste, de plaats waar de tatoeage moest worden aangebracht (stigma) zorgvuldig gewassen met preisap, dat bekend stond om zijn antiseptische eigenschappen. De tatoeëerinkt bestond uit Egyptisch pijnhout (voornamelijk schors), gecorrodeerd brons en nog meer sap van de prei.
Net als in Griekenland werden Romeinse slaven en misdadigers getatoeëerd om ze beter onder controle te houden en gemakkelijk te kunnen ontsnappen. Interessant is dat in het vroege Romeinse Rijk bijvoorbeeld slaven die naar Azië werden geëxporteerd, werden voorzien van een etiket met de vermelding “belasting betaald”, zoals de goederen. Hun lichaam werd ook bedekt met de initialen van de beschermheer en alle informatie volgens de wil van de meester. Vaak had een slaaf ook een tatoeage op zijn voorhoofd: “Stop me, ik loop weg”. Het was uiterst schandelijk, maar men mag niet vergeten dat het leven van een slaaf dezelfde waarde had als het voorwerp.
Hoe werden tatoeages verwijderd in de oudheid?
Net als vandaag wilden sommige Grieken en Romeinen zich binnen enige tijd van hun tatoeages ontdoen. Het blijkt dat er zelfs een grote handel is ontstaan in het verwijderen van het lichaam. Aetius geeft twee manieren om de inkt van de huid te halen. De eerste bestaat uit het gebruik van kalk, gips en natriumcarbonaat, de tweede uit peper, honing en wijnruit. Volgens het recept moet de tatoeage worden schoongemaakt met nitraat, ingesmeerd met terebinthars en gedurende vijf dagen worden ingezwachteld. Op de zesde dag moet de tatoeage met een speld worden doorgeprikt en het gemorste bloed moet met de spons worden uitgewreven. Strooi tegelijkertijd wat zout en ga verder met de rest van de tatoeage. Nadat het doorprikken is voltooid, moet de tatoeage gedurende vijf dagen met linnen verband worden verbonden en moet er een veer worden aangebracht van een mengsel van de genoemde kalk, gips en natriumcarbonaat of peper, honing en wijnruit. De tatoeage zal na 20 dagen verdwijnen zonder een grote zweer en zonder littekenvorming. Andere Griekse of Romeinse medici gebruikten op hun beurt een mengsel van duivenuitwerpselen en azijn, dat gedurende lange tijd op de wond werd aangebracht.
Met de ontwikkeling van het christendom begon de gewoonte om slavenlichamen of misdadigers te tatoeëren af te nemen. De Romeinse keizer Constantijn de Grote verbood rond 330 n.C. het tatoeëren van het hoofd van de veroordeelde, die naar de arena van het amfitheater of naar de mijn werd gestuurd; maar hij stemde er nog wel mee in om armen of benen te tatoeëren. Dit decreet was blijkbaar te wijten aan de christelijke overtuigingen van Constantijn, volgens welke het menselijk gelaat op goddelijke wijze was geschapen en zo weinig mogelijk verminkt moest worden. In 787 verbood paus Hadrianus I uiteindelijk het tatoeëren van het lichaam. Tatoeages in de christelijke dageraad bestonden pas weer in de negentiende eeuw.
Wellicht bent u ook geïnteresseerd in de volgende onderwerpen
Hadden alle Romeinse soldaten SPQR tatoeages?
Wat vonden de Romeinen van tatoeages?
Wat is een SPQR tatoeage?
Droegen Romeinse soldaten zwart?
Tatoeëerden de Romeinen hun slaven?
Werden slaven getatoeëerd?
Tatoeëerden de Romeinen hun slaven?
Wat was de levensverwachting van een Romeins soldaat?
Wat betekent de tatoeage van Jason?
Heeft Nico di Angelo een tatoeage?
Wat aten Romeinse soldaten?
Het hoofdvoedsel van de Romeinse legioenen was tarwe. In de 4de eeuw aten de meeste legionairs net zo goed als iedereen in Rome. Ze kregen rantsoenen van brood en groenten samen met vlees zoals rund-, schapen-, of varkensvlees. De rantsoenen hingen ook af van waar de legioenen gelegerd waren of op veldtocht waren.